by سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه در سطح یک درصد معنی‌دار بودند ولی اثر متقابل فقط برای تعداد سنبله در متر مربع و وزن هزار دانه معنی‌دار شد، در هر چهار رقم با افزایش تراکم بوته، تعداد سنبله در متر مربع تنها مؤلفه‌ای از اجزاء عملکرد بود که افزایش نشان داد و اجزاء دیگر از قبیل تعداد سنبلچه در سنبله تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه کاهش یافتند.
میزان بذر مصرفی و توزیع بوته‌ها در یک مزرعه تأثیر ات مشخصی را بر اجزاء عملکرد خواهد داشت افزایش میزان بذر مصرفی می‌تواند تعداد سنبله در واحد سطح را زیادتر کند اما دو جزء دیگر عملکرد یعنی تعداد بذر در سنبله و وزن دانه کاهش می‌یابند. خاصیت جبران کنندگی نسبی در بین اجزاء عملکرد می‌تواند نقصان عملکرد را که یک جزء کاهش می‌یابد به حداقل برسد اما چنین جبرانی ممکن است کامل نباشد( داروینکل و همکاران،۱۹۷۷).
شیروانی فر (۱۳۷۴ ) در آزمایشی به این نتیجه رسید که اثر رقم و تراکم بوته برروی عملکردهای کل، دانه، کاه و شاخص برداشت معنی‌دار بود و حداکثر عملکرد دانه در تراکم ۴۰۰ بوته در متر مربع به دست آمد.
طباطبائی و راهنما (۱۳۷۲) مشاهده کردند که با افزایش تراکم بوته از ۳۰۰ به ۶۰۰ بوته در متر مربع عملکرد دانه افزایش یافت ولی بین سطوح مختلف تراکم اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد. انون(۱۹۸۶) مشخص نمود آمد چه با افزایش تراکم بوته تعداد سنبله در متر مربع افزایش می‌یابد اما تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه و نهایتاً میزان تولید کاهش خواهد یافت.
در یک بررسی در سال ۱۳۷۵ با مصرف سه میزان بذر ۱۰۰، ۱۵۰، ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار برای گندم رقم میلان نتیجه‌گیری شد که بین میزان‌های مختلف بذر اختلاف معنی‌داری از نظر عملکرد دانه وجود ندارد و میزان بذر ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار در رقم سبلان نیست به سایر تیمارها برتری دارد (سالک زمانی گزارش منتشر نشده)
نتایج مطالعه توحیدی نژادو همکاران( ۱۳۷۵) با سه سطح تراکم بذر ۳۵۰، ۴۰۰، ۴۵۰ بذر بر متر مربع برروی گندم غلات در شهرستان جیرفت نشان داد که بیشترین عملکرد دانه ۶۸/۶ تن در هکتار از تراکم ۴۰۰ بذر در متر مربع به دست آمده
بوکان و مالسویچ (۲۰۰۴) با مطالعه روی دو رقم گندم نان زمستانه در تراکم‌های مختلف کشت ۳۰۰، ۴۵۰، ۶۰۰، ۷۵۰،۹۰۰ در طی سه سال گزارش نمودند تراکم ۶۰۰ بذر بالاترین عملکرد را تولید نمود و در هر سه سال اجرای آزمایش با افزایش تراکم تعداد خوشه در واحد سطح افزایش ولی تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه با افزایش تراکم روند کاهشی نشان می‌داد.
احمدی و همکاران (۱۳۷۵ ) سه رقم برتر آزمایش یکنواخت سراسری مناطق معتدل به نام‌های مهدوی، نیک‌نژاد و M-70-4 را در چهار تراکم ۳۵۰، ۴۰۰، ۴۵۰، ۵۰۰ بذر در متر مربع بررسی نمودند بین تراکم‌ها تفاوت معنی‌داری از نظر عملکرد مشاهده نشد ولی تراکم ۴۰۰ بذر در متر مربع در رده اول قرار گرفت و با افزایش تراکم تعداد سنبله بارور در واحد سطح و ارتفاع بوته افزایش یافت ولی تعداد دانه در سنبله و طول سنبله روند کاهشی را نشان دادند.
توحیدی نژاد و همکاران (۱۳۷۵) تراکم مطلوب را ۴۰۰ بوته در متر مربع برای رقم غلات در منطقه جیرفت برآورد نمود.
قرینه (۱۳۷۷) با بررسی اثر تراکم‌های ۲۰۰، ۳۰۰، ۴۰۰، ۵۰۰ بذر در متر مربع روی ارقام پیشرفته گندم نان بیان نمود که تفاوت عملکرد دانه در تراکم‌های مختلف معنی‌دار نیست با وجود این اثر متقابل رقم تراکم در سطح احتمال ۱% معنی‌دار بود وی اظهار داشت که واکنش ارقام نسبت به تراکم متفاوت است و افزایش تراکم در بعضی ارقام می‌تواند موجب افزایش عملکرد شود در آزمایش قرینه تعداد سنبله در واحد سطح و تعداد دانه در سنبله اصلی تحت تأثیر بسیار معنی‌دار تراکم و رقم و اثر متقابل این دو عامل قرار گرفت ولی وزن هزار دانه تحت تأثیر عامل رقم بود.
اسشلینگر(۲۰۰۵)بیان نمود از سه جزء اصلی عملکرد، تعداد سنبله در واحد سطح و تعداد دانه در سنبله نقش اساسی در تعیین عملکرد ایفا می‌کند، در میان این دو جزء نقش تعداد سنبله در واحد سطح در تعیین عملکرد گندم بیشتر می‌باشد. با وجود این تحت شرایط تنش خشکی ، تعداد دانه در سنبله در افزایش عملکرد نقش اساسی ایفا می‌نماید. افزایش تراکم بذر در واحد سطح منجر به افزایش عملکرد نقش اساسی ایفا می‌نماید. افزایش تراکم بذر در واحد سطح منجر به افزایش تعداد خوشه در واحد سطح می‌گردد اما از سوی دیگر منجر به کاهش تعداد دانه در خوشه می‌گردد. وی اظهار داشت با افزایش تراکم بذر در واحد سطح عملکرد گندم به طور سریع بالا می‌رود منتهی بعد از یک حدی نه تنها افزایش در عملکرد مشاهده نمی‌گردد بلکه کاهش عملکرد مشاهده می‌گردد.
۲-۵ عملکرد بیولوژیک:
عملکرد بیولوژیک تحت تأثیر مدیریت مزرعه، ژنوتیپ و محیط قرار می‌گیرد . با افزایش تراکم بوته عملکرد بیولوژیک تا حد معینی افزایش می‌یابد و در صورت به وجود آمدن محدودیت‌هایی از قبیل مواد غذایی، کمبود فضا برای رشد و نیز سایه‌اندازی بوته بر یکدیگر، عملکرد نیز دچار کاهش تدریجی خواهد شد (کوچکی و همکاران ۱۳۷۰).
ذوالفقاری( ۱۳۸۷ )در مقایسه میانگین تیمارهای تراکم بذر ملاحظه گردید که تراکم ۴۵۰ بذر در متر مربع با ۱۲۲۹۸ کیلوگرم در هکتار بالاترین و تراکم ۳۵۰ بذر در متر مربع با ۱۱۴۰۸ کیلوگرم در هکتار پایین‌ترین عملکرد بیولوژیک را داشتند.
عملکرد کل ماده خشک نتیجه کارآیی جامعه گیاهی از نظر اس
ت
فاده از تابش خورشید در طول فصل رویشی است. در این ارتباط جامعه گیاهی نیاز به سطوح برگ کافی دارد که یکنواخت توزیع شده باشد. و سطح زمین را کاملاً بپوشاند، این هدف با تغییر تراکم بوته‌ها و توزیع مناسب بوته‌ها روی سطح زمین میسر است بنابر‌این یکی از مهمترین وظایف مدیریت مزرعه انتخاب تراکم بوته مناسب جهت جذب حداکثر تابش خورشیدی است( تلری و همکاران۲۰۰۲).
۲-۶ وزن دانه:
گیتارد و همکاران( ۱۹۶۱) اظهار داشتند که افزایش تعداد بذر سبب کاهش وزن متوسط دانه در گندم شده است کربی ۱۹۶۷ نیز همین اظهار را در جو گزارش کرده است.
ذوالفقاری (۱۳۸۷ ) درمقایسه میانگین تیمارهای تراکم بذر ملاحظه گردید که بالاترین وزن دانه با ۴۸% گرم متعلق به تراکم ۴۰۰ بذر و پایین‌ترین وزن دانه ۴۶% گرم به تراکم ۴۵۰ بذر است که این تفاوت معنی‌دار نمی‌باشد.
(مطالعات ایوانز( ۱۳۶۹) مبتنی بر این است که وزن دانه در ارقام جدید گندم تحت تأثیر تراکم بوته قرار نمی‌گیرد. این مطلب نظرکایربای(۱۹۶۷) را که بیان نموده بود وزن دانه با افزایش تراکم تراکم سریعاً کاهش می‌یابد را رد کرد. به عقیده ایوانز ۱۳۶۹ عکس‌العمل افزایش وزن دانه گندم در ارقام مختلف و در تراکم‌های بالا متفاوت بوده دارای روند خاصی نمی‌باشد.
ذوالفقاری (۱۳۸۷) در مقایسه میانگین تیمارهای تراکم بذر این نتایج به دست آمده که تراکم ۴۰۰ بذر با ۶۶/۳ گرم بالاترین و تراکم ۳۵۰ بذر با ۱۱/۴۳ گرم کمترین وزن هزار دانه را داشته‌اند که تفاوت ذکر شده معنی‌دار نیست.
محمدی (۱۳۷۸) با انجام آزمایش در شرایط دیم اعلام کرد که با افزایش تراکم وزن دانه نخود در آن کاهش می‌یابد.
داینارد و مولودن( ۲۰۰۰ ) نیز با بررسی عکس‌العمل واریته‌های مختلف با تراکم‌های مختلف و دانکن (۱۹۹۱) با مطالعه رابطه بین تراکم ذرت و عملکرد و هانوی( ۲۰۰۱ )با بررسی چگونگی توسعه گیاه ذرت همگی به این نتیجه رسیدند که با افزایش تراکم وزن دانه کاهش می‌یابد.
(مرادی ۱۳۸۶) وزن هزار دانه تیمار تراکم بذر ملاحظه کرد که بالاترین وزن هزار دانه متعلق به تراکم ۳۵۰ بذر با ۴/۴۲ گرم و پایین‌ترین وزن هزار دانه متعلق به تراکم ۴۵۰ بذر با / ۴۳ گرم می‌باشد.
۲-۷ ارتفاع بوته:
تلوکبر و همکاران(۲۰۰۳)گزارش نمودند که تراکم به طور معنی‌داری ارتفاع بوته را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ارتفاع گیاه در تراکم بالا افزایش می‌یابد.
ذوالفقاری(۱۳۸۷ ) در مقایسه میانگین تیمارهای تراکم بذر این نتیجه به دست آمد که بیشترین ارتفاع بوته مربوط به تراکم ۴۵۰ بذر در متر مربع است با ۴/۱۰۰ سانتی‌متر ارتفاع بوته و کمترین ارتفاع بوته با ۱/ ۹۹ سانتی‌متر مربوط به تراکم ۳۵۰ بذر در متر مربع است که تفاوت ذکر شده معنی‌دار نمی‌باشد برای ۱۳۷۵ چنین اظهار داشت که استراتژی گیاه در تراکم‌های بالا کاهش شاخص‌های فرعی و افزایش ارتفاع بوته است با وجود این در برخی از آزمایش‌ها ارتفاع بوته در تراکم‌های بالا کاهش می‌یابد که علت آن را رقابت شدید بوته‌ها در این تراکم ذکر کرده‌اند با افزایش تراکم ارتفاع بوته افزایش پیدا کرده است. در وضعیت تراکم بالای بوته سایه‌اندازی ایجاد شده و ساقه‌ها اتیوله Etiolation می‌شوند. احتمالاً اثر سایه ناشی از افزایش میزان اکسین است که به نظر می‌رسد این اثر در حضور جیبرلین تشدید می‌شود. (کوچکی و سرمدنیا ۱۳۷۳)
لمرل و همکارانش (۲۰۰۱ ) بیان کردند که همبستگی ارتفاع بوته گندم و قدرت رقابتی ممکن است تحت تأثیر علف هرز، تراکم و شرایط محیطی قرار گیرد.
۲-۸ تعداد سنبله:
ذوالفقاری (۱۳۸۷ ) با توجه به مقایسه میانگین تیمارهای تراکم بذر این نتایج به دست آمد که در تراکم ۴۵۰ بذر بیشترین تعداد سنبله را داشته است با ۴/۴۵۹ سنبله در متر مربع در حالیکه کمترین تعداد ۳/۳۶۶ سنبله به تراکم ۳۵۰ بذر در متر مربع تعلق دارد که این تفاوت در سطح احتمال ۰۱/۰ معنی‌دار می‌باشد.
بسیاری از گزارشات حاکی از آن است که محصول دانه وقتی به حداکثر می‌رسد که سنبله در واحد سطح به تعداد معینی برسد (نور محمد و همکاران ۱۳۷۶).
در رابطه تعداد سنبله بار در متر مربع گزارش داده شده است که این صفت یکی از اجزاء مهم عملکرد می‌باشد و هر عاملی که باعث افزایش آن می‌شود عملکرد نهایی دانه و خواهد افزود. (اگیولر وهنت ۱۹۹۱)
جعفری حقیقی و همکاران (۱۳۷۷) در طی تحقیقی به این نتیجه رسیدند که اثر تراکم‌های مختلف و هم چنین ژنوتیپ‌ها برروی این صفت در سطح احتمال ۱ درصد معنی‌دار می‌باشد ولی اکثر متقابل ژنوتیپ او تراکم برروی تعداد سنبله در متر مربع معنی‌دار گردید. همچنین مقایسه میانگین تعداد سنبله در متر مربع در تراکم‌های مختلف نشان داد که تراکم ۵۰۰ بوته در متر مربع بالاترین تعداد سنبله در متر مربع را دارا می‌باشد.
۲-۹ تعداد دانه در سنبله:
مرادی (۱۳۸۶) با مقایسه میانگین اثر متقابل رقم در تراکم بذر ملاحظه کرد که تراکم ۳۵۰ بذر با ۷/۲۳ دانه بیشترین و تراکم ۴۰۰ و ۴۵۰ بذر با ۵/۲۳ دانه کمترین تعداد دانه در سنبله را تولید نموده است.
ذوالفقاری (۱۳۸۷ ) در مقایسه میانگین تیمارهای تراکم بذر این نتیجه به دست آمد که بیشترین تعداد دانه در سنبله مربوط به تراکم ۳۵۰ بذر در متر مربع می‌باشد که ۵/۲۵ دانه در سنبله است و کمترین تعداد با ۱/ ۲۴ دانه در سنبله مربوط به تراکم ۴۵۰ بذر در متر مربع است که این تفاوت در سطح احتمال ۰۵/۰ معنی‌دار است.
محمدی (۱۳۷۸) گزارش داد که با افزایش تراکم تعداد دانه
در بوته نخود کاهش می‌یابد در واقع چنان چه تراکم گیاهی زیاد باشد فضایی که در اختیار تک بوته قرار می‌گیرد کم است و لذا در مرحله رشد رویش و رشد زایشی بین گیاهان مجاور رقابت ایجاد می‌شود و تعداد گل‌های تک بوته کم شده و تعداد دانه در گیاه کاهش می‌یابد.
۲-۱۰ شاخص برداشت:
دونالد وهامبلین (۱۹۷۶) اظهار داشتند که افزایش تراکم گیاهی سبب افزایش وزن اندام‌های هوایی و کاهش شاخص برداشت می‌گردد و این کاهش شاخص برداشت به خاطر کاهش متشعشع در جوامع گیاهی با تراکم بالاست.
ذوالفقاری(۱۳۸۷ ) در مقایسه میانگین تیمارهای تراکم بذر به این نتیجه دست یافت، که تراکم ۳۵۰ بذر در متر مربع با میانگین ۳۵ بالاترین و تراکم ۴۵۰ بذر در متر مربع با میانگین ۴/۳۴ پایین‌ترین شاخص برداشت را داشتند که البته این تفاوت معنی‌دار نیستند.
با توجه به این که شاخص برداشت بیانگر درصد انتقال مواد آلی ساخته شده از منبع به مخزن است می‌توان نتیجه گرفت که ارقامی که دارای شاخص برداشت بیشتری هستند قادرند کربوهیدرات‌های بیشتری را از اندام‌های سبز گیاه به دانه منتقل ساخته و باعث افزایش عملکرد دانه گردید. (آلن ۱۹۸۳ وسینگ وهمکاران ۱۹۷۱)
آتشین( ۱۹۸۷) اظهار داشته است که احتمالاً شاخص برداشت در جو به حد نهایی خود رسیده و برای افزایش عملکرد دانه یابد بیوماس کل را افزایش داد.
هینز (۱۹۷۰)، ریگز و همکاران (۱۹۸۱) و مارتینیلو و همکاران( ۱۹۸۷ ) گزارش کردند که شاخص برداشت ارقام جدید جو نسبت به ارقام قدیم افزایش قابل توجهی داشته است در مقایسه‌ای که توسط ریگز و همکاران صورت گرفت همبستگی بالایی بین عملکرد دانه و شاخص برداشت وجود داشت ولی همسبتگی عملکرد دانه با وزن اندام‌های هوایی نیز معنی‌دار بود.
۲-۱۱ کشت مخلوط
۱- در این نوع کشت از عناصر غذایی خاک استفاده بهتری به عمل می آید، مثلا کشت یک گیاه با سیستم ریشه افشان و یک گیاه با سیستم ریشه راست و عمیق موجب می گردد که از عناصر غذایی خاک به طور متعادل تری استفاده شود. در چنین حالتی میزان رقابت گیاهان مجاور کمتر از حالتی است که گیاه یک خانواده ( تک کشتی ) در کنار یکدیگر قرار می گیرند ( کوچکی ۱۳۶۵ و مظاهری ۱۳۷۱ ).
۲- ریشه گیاهان کشت شده در مخلوط، معمولا پس از پوسیدن، ترکیب مناسب و کامل تری از نظر مواد غذایی، مواد آلی و هوموس به خاک باز می گردانند، به این ترتیب موجب افزایش جمعیت و فعالیت میکروارگانیزم های خاک می گردند(قربانی ۱۳۷۲ و مظاهری۱۳۷۱).
۳- در کشت مخلوط، از یک سطح معین در واحد زمان حداکثر استفاده به عمل می آید ( واندرمیر ۱۹۹۲).
۴- از طریق انتخاب مناسب گیاهان جهت کشت مخلوط به مقدار قابل توجهی با علفهای هرز مبارزه می شود، به عنوان مثال با کشت
