مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 393

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

پر گو- پر چانه

پِخ-صدایی برای ترسانیدن کسی

 

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

حال و احوال-وضعیت-کیفیت

 

حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

چله دار-کسی که در روز چهلم مرگ عزیزی عزاداری کند

 

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

 

زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار
پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

از کرگی دم نداشتن خر(نهایت پشیمانی و انصراف از ادامه‌ی کاری)
 

دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد

جانانه-محکم-کامل-بزرگ-شدید

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

بد آب و رنگ-نازیبا-بی رونق-بی جلوه

رگ خود را زدن-به حق خود قانع بودن-ادعای زیاد نداشتن

به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن

پیاله فروشی-میخانه

دو لبه-دارای لب کلفت

خشخاشی-نان خشخاش زده

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

تمام و کمال-کامل-به تمامی
انگشت خوردن(افسوس خوردن، پشیمان بودن)

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

جا افتادن-سر جای خود آمدن

پدر آمرزیده-دعا یا خطابی برای آمرزیده شدن پدر کسی-پدرت

ریختگی-ریزش

دوره-مهمانی-زمانه
بنا گذاشتن-قرار گذاشتن

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

بد مروت-نامرد-ناجوانمرد

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن

بی بی-مادر بزرگ-زن سالخورده و محترم

تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

 

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

دست کردن-دست فرو بردن

 

آینه‌ی کسی بودن(یکسره از کسی تقلید کردن)

خبرکش-سخن چین

چاق کردن کاری-رو به راه کردن کاری-راه انداختن کاری

آب بستن در چیزی-آبکی و رقیق کردن

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))
ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

تَشَر-پرخاش-عتاب-سرزنش آمیخته با فریاد
درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن

اشرفِ خر-حریصی که زیان کند-نه خود خورد و نه به دیگران خوراند
بچه باز-مردی که به پسربچگان تمایل جنسی دارد

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

خدا داده به فلانی-بختش یار بوده
خدا به دور-پناه بر خدا

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

ترکیدن بغض- بغض کسی ترکیدن
 

ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

ددری-کسی که همیشه می خواهد بیرون برود-زن بدکاره

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن
جوجه خوردن-مرفه بودن-در ناز و نعمت زیستن
اجل معلق-مرگ ناگهانی

 

رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

 

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

دایی اوغلی-پسر دایی

از سر باز کردن-دور کردن-رفع مزاحمت کردن

دراز کش-افتاده-خوابیده

د ِ-زود باش!

 

استخوان‌فروش(ستایشگر آبا و اجداد)

پینه-وصله-پوست سخت شده

 
اهل نشست-تارک دنیا-گوشه‌نشین

آبدست-ماهر-استاد

دست نگاه داشتن-توقف کردن در انجام کار-معطل شدن و منتظر ماندن

 

بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

به چشم-اطاعت می شود

اوا خواهر(مرد زن‌نما، مردی که علائق زنانه دارد)

ای والله-در مقام تایید و اعتراف به برتری کسی گفته می‌شود-آری به خدا

 

 

حلق آویز-به دار کشیده

 

جنجال آفریدن-زمینه ای برای هیاهو و آشوب به وجود آوردن
آفتاب چریدن(بی‌کار بودن، چیزی برای خوردن نداشتن)
خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

 

آب به آب شدن(تغییر آب و هوا دادن، بهبود یافتن به سبب سفر)

جور کردن-یکسان کردن-فراهم کردن
ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

خِر-حنجره-گلو

 

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

از زبان افتادن(لال شدن)

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

جلا دادن-مفید بودن-شفا دادن-صیقل دادن

خان خانم ها-محترم ترین خانم ها-بیش تر به دختر بچه گفته می شود

خرج تراشی-هزینه درست کردن

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

آب اندام-زیبا تن و خوش‌رو

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

پِر پِر آمدن-به لرزه افتادن

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

تنگاتنگ-بسیار نزدیک به هم-بدون فاصله

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

 
حجله بستن-به پا کردن و آراستن حجله
آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

تو آسمان ها سیر کردن-در خیال و تصور بودن-در عالم هپروت بودن

 

خانه دار-رنی که اداره امور خانه را بر عهده دارد-کدبانو-زنی که شاغل نیست
جیز گر-ربا خوار-کسی که از دیگران برای دادن مکان غیرقانونی پول می گیرد
از تو به‌خیر و از ما به‌سلامت-ما را از این پس با یکدیگر کاری نیست

در هچل انداختن-به درد سر انداختن-به مخمصه انداختن

خوردگی-ساییدگی-فرسودگی
با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن
از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

پُک-هر بار کشیدن سیگار و چپق و از این نوع

افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)
پنبه شدن رشته-باطل و بی هوده شدن کار

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن

چاره ساز-خداوند

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

چوچول باز-دغل-بی حیا

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

دیدن چیزی از چشم کسی-از او دانستن-به حساب او گذاشتن

جغجغه-بازیچه ای برای کودکان که چون آن را به حرکت در آورند صدا می کند

زدن نفوس بد-گفته ی کسی را به فال بد گرفتن-فال زدن

بالا آوردن-استفراغ کردن

خونین و مالین-زخمی-خونی شده

چول کردن-شرمنده کردن
 

بد قلق-بد عادت-بد ادا
آن سفر(آن بار، آن دفعه)
در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

 

راست و ریس-موانع و معایب
زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)
دستی-به عمد-از روی تعمد

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)
دستمال ابریشمی برداشتن-چاپلوسی کردن-تملق کردن

دلقک-شخص مسخره

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن

دیر کردن-تاخیر کردن
خرج و برج-خرج و متعلقات آن
آبدست(ماهر، استاد)
چغل خور-سخن چین

ته دل کسی مالش رفتن-احساس ضعف یا ترس کردن-حالتی شبیه به گرسنگی داشتن
دیوار کوب-پرده یا فرشی که برای زینت به دیوار می آویزند
زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن
چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

آینه‌ی زانو-برآمدگی زانو
پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن

بی سیرت-بی آبرو

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

 

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد
چلچل-خال خالی-ابلق

پشم نداشتن کلاه کسی-اعتبار نداشتن-کاری از کسی برنیامدن

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

از قلم انداختن-از یاد بردن-مورد بی‌توجهی قرار دادن
آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)
چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند

 

 

 

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

تو به تو-گوناگون-لا به لا

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

حاشیه دار-کناره دار
جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

دراز نوشتن-مطلب را طول دادن-طومار نوشتن

خلق الله-مردم

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

پر و بال-امکان-فرصت

پدر مرده-یتیم-خطابی به هنگام خشم مانند پدر آمرزیده یا ننه مرده

چوچول باز-دغل-بی حیا

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

خون کسی را به جوش آوردن-کسی را بسیار خشمگین ساختن

دست و پنجه نرم کردن-گلاویز شدن-جنگیدن

آب در جگر داشتن(توانایی مالی داشتن)

به جان آمدن-به ستوه آوردن-به تنگ آوردن

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

تو هم رفتن-اوقات تلخ شدن-ناراحت شدن

دریافت-گرفتن-ادراک

آفتاب از کدام طرف در آمده؟(چه عجب از این طرف‌ها؟!)

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

اختر شمردن(شب‌بیداری)

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)

 

خون کسی را کثیف کردن-کسی را بسیار عصبانی کردن

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

دامنگیر کسی شدن چیزی-گرفتار شدن کسی به چیزی

ادرار بزرگ(مدفوع)

 

حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد

خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

آبدار(سخت، شدید، سنگین)

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن
انداختنی(جنس نامرغوب)

انگشت بلند کردن-اجازه‌ی سخن خواستن

پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

چراغان کردن-جشن گرفتن

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)

اطفال باغ-گل‌های تازه

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

دکان کسی را تخته کردن-کسب کسی را از رونق انداختن-دست کسی را از چیزی کوتاه کردن

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن

چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

زبیل-آشغال-زباله

خنده ی نخودی-خنده ی لوس و بی مزه

دان دان-متفرق و پراکنده

چشمه-نوع-قسم

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

خرجی-پول لازم برای گذران روز

حِجله-گنبد مانندی که همراه با آیینه های ریز و گوی های صیقلی بر گور افراد جوانمرگ شده می گذارند

 
 

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش
از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)
چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

خواربار-ارزاق-خوراک

 
دهان پر کن-بدون ارزش و اهمیت واقعی

ریزه پیزه-کوچک اندام-ریز نقش

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

آن سرش ناپیدا بودن(برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود)

جناغ شکستن-شرط بندی کردن با جناغ مرغ
پای کسی نشستن-در انتظار وصل کسی بودن

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

آفتابه‌آب‌کن(پست ترین نوکر)

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

تو بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

دُنگی-دانگی

چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

داشتن-مشغول بودن

دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن
زهر ریختن-در حق کسی بدی کردن-انتقام گرفتن-اصل بد خود را نشان دادن

به آب چسیدن-از بین رفتن-نابود شدن-نتیجه نگرفتن

پای خود را کنار کشیدن-دخالت نکردن

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

 
خرناس کشیدن-نگا. خرناس کردن
دست به یکی کردن-همدست شدن-متحد شدن

از یک قماش بودن-سر و ته یک کرباس بودن

از پا ننشستن(سماجت ورزیدن، از کوشش دست نکشیدن)

خم گرفتن-فنی از کشتی

تلکه کردن-پول یا چیزی را به زور-چاپلوسی و یا فریب از کسی گرفتن

حرز جواد-دعایی منسوب به جواد امام محمد تقی

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

چو انداختن-شایعه پراکندن
آفتاب به ملاج کسی خوردن-دیوانه شدن-خل شدن

بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود
جملگی-تمامن-سراسر
حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

زبان نفهم-کودن-بی شعور
بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

بی ریشه-بدون اصالت-نا اهل-نا نجیب

زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن

از ریخت افتادن-تناسب خود را از دست دادن-بی‌جلا و جلوه شدن

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن
دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

دهن خود را آب کشیدن-دهان خود را طاهر کردن-استغفار کردن

حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن
خوش خدمتی-خودشیرینی-چاپلوسی

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

بند شدن در جایی-قرار یافتن-ساکن شدن-آرام گرفتن

 

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

تا شدن-دو لا شدن-جمع شدن

دست و دل کسی به کار نرفتن-میل به کار نداشتن

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

اوت بودن-بی‌خبر بودن-از مرحله پرت بودن
توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

از این رو به آن رو شدن-یکسره دگرگون شدن-به‌کلی تغییر کردن
زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

 

پاچین-دامن زنانه

خرابی بار آوردن-بی آبرویی بار آوردن-کاری کردن که نتیجه ی بد بدهد

دست بلند کردن-بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی-اعلام رای و نظر

زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن

آکِله-جذام-زن سلیطه

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

 

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن
در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن
جفت و جلا کردن-مرتب کردن-حقه جور کردن

بکُش بکُش-دعوا و مرافعه جمعی تا حد کشتن

استخوان جلوی سگ انداختن(با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن)

چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن

تته پته-لکنت زبان

خوش معامله-خوش حساب-کسی که آلت تناسلی قوی دارد
زهره آب شدن-سخت وحشت کردن-از وحشت به حال مرگ افتادن

تر کردن لب-چیزی آشامیدن-به یک اشاره ترتیب کاری را دادن-حرف زدن

آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن
ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

دور چیزی را قلم گرفتن-چیزی را ترک کردن-کنار نهادن

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

بی سیرت-بی آبرو

پاکاری-شغل پاکار

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع

برادر زاده-فرزند برادر

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

بخاری از کسی بلند نشدن-به حال دیگری سودی نداشتن-توانایی و برش نداشتن
زیر دل زدن-تهوع آوردن
زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار

بی معنی- بیخود

تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

خِرخِره-حلق-حلقوم

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

استخوان لای زخم گذاشتن(بلاتکلیف گذاشتن، کاری را کش دادن)

این دنده آن دنده شدن-این پهلو آن پهلو شدن

خوابیدن-خراب شدن-فرو ریختن

آفتاب برِ دیوار آمدن(به پایان آمدن عمر)